නව රජයක් යටතේ ඉදිරියට ගමන් කළයුතු සමාජ සහ ආර්ථික මාවත් තෝරාගැනීමේ සංධිස්ථානයකට ලංකාව මේ වනවිට පැමිණ සිටී. ඇමෙරිකාව තුළ ට්‍රුම්ප් නැවතබලයට පත්ව සිටින්නේ මුළු ලොව පුරාම පැතිර යා හැකි පැසිස්ට් රැල්ලක් මතය. මෙවැනි සන්දර්භයක් තුළ ලංකාවේ නිදහස් අධ්‍යාපනයේ ඉදිරි මඟ කෙබඳු වියහැකිද?
අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයේ ඔක්තෝබර් මුල පැවති ප්‍රගති සමාලෝචන රැස්වීමකදී ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක, ගෝලීය ඉල්ලුමට සරිලන ලෙස අධ්‍යාපනය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාව අවධාරණය කළේය. මෙය දැනට බොහෝ කාලයක සිට පවතින ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරයක් පුනරාවර්චනය කිරීමකි. එහෙත් ඉතිහාසයේ කිහිප වතාවක්ම මේ සැලසුම අපට වැරදුණු බවට වන දැනුම නොමැති බවද එම ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරය තරම්ම කාලයක සිට පවතින්නකි. ‘ගෝලීය අවශ්‍යතාව’ වන්නේ ලොව සියළු සමාජයන් ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලට අනුකලනය කරගැනීමයි. එහිදී යුරෝපයේ අධිරාජ්‍ය තැනීමේ ගමන තුළ නිර්මාණය කරන ලද අත්‍යන්ත අසමාන ගතිකත්වයන් ප්‍රතිනිෂ්පාදනය වීම වැළැක්විය නොහැක. මේ පද්ධතිය තුළ ලංකාව වැනි දියුණු වන ආර්ථිකයන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වන්නේ අමුද්‍රව්‍ය හා ලාබ ශ්‍රමය සැපයීමේ මූලාශ්‍රයක් ලෙසත්, දියුණු ලෝකයේ කාර්මික හා කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය පැටවීමට කසළ බඳුනක් (මෙන්ම ඔවුන්ගේ ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල නොවන භාණ්ඩ වලට වෙළඳපොලක්) ලෙසත් ක්‍රියා කිරීමය. මේ ලිපියේදී මගේ අරමුණ වන්නේ ලංකාවේ මෑත කාලීන උසස් අධ්‍යාපන ‘ප්‍රතිසංස්කරණ’ සැකෙවින් ඉදිරිපත් කිරීමත්, ඒ හරහා ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලෙහි අච්චුවට අපේ ආර්ථිකය වෙනස් කරගැනීමේ ක්‍රියාවලිය කෙසේ දිගහැරෙන්නේද යන්න ඉදිරිපත් කිරීමත්ය. ඒ තුළින් අවසාන වශයෙන් අරමුණු කරන්නේ මේ සැලැස්ම වැරදිය හැක්කේ කෙසේදැයි පෙන්වා දීමයි.
ආණ්ඩු මාරුවත් සමඟ පවතින ප්‍රවේසම්කාරී බලාපොරොත්තු සහගත බව තුළ, අධ්‍යාපනය අප දකින ආකාරය වෙනස් වන ලෝකයක් පිළිබඳ සිහින මැවීමට මම මටම ඉඩ හැරීමට සිතුවෙමි. එහෙත් පළමුව අපේ සිසුන්ගේ සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ සුබසිද්ධිය උදෙසා අතිශයින් වැදගත් වන ප්‍රයෝගික කරුණු කිහිපයකට අවධානය යොමුකළ යුතු වේ: මේ අර්බුද අවස්ථාවේ සිසුන්ගේ ආහාර අනාරක්ෂිත බවට තවමත් අවධානය යොමුවී නැත්තේ ඇයි? පාසල් වල මධ්‍යහන ආහාර වේල ලබාදීම මෙතරම් ප්‍රමාද ඇයි? සිසුන් අතර එන්න එන්නටම වැඩිවන තමාටම හානි කරගැනීමේ ප්‍රවණතාව අඩුකිරීමට තවමත් ක්‍රියාමාර්ග ගෙන නැත්තේ ඇයි?
මෙය අවශ්‍යයෙන්ම නව යුගයකි. රට ඉතා ප්‍රීතිමත් ස්වභාවයක පවතී. නෑඹුල් ජනාධිපතිවරයකු මෙන්ම නෑඹුල් අගමැතිනියකද දැන් අපට සිටී. ළඟ එන මහ මැතිවරණයේදී ඔවුන්ට බහුතර බලය ලැබේ යැයි සිතිය හැකිය. ජනපතිට පැහැදිලි බහුතරයක් නොලැබුණු මුත්, ජනපතිවරණයෙන් ඇරඹුණු වෙනසට රට අවදිව සිටී. මේ යුගය ඉතා වැදගත් එකක්ද වේ. 2022 අරගලය-පෝරට්ටම්-struggle ව්‍යාපාරයෙන් පසුව පැවැත්වූ පළමු මැතිවරණය මෙයයි. නිදහසින් පසුව අපට දිගින් දිගටම අත්දකින්නට ලැබුණේ එක්සත් ජාතික පක්ෂය සහ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය අතර බලය හුවමාරු වීමේ තත්වයකි. නමුත් දිසානායක තුළින් අළුත්ම මුහුණක්, අළුත් පන්තියක්, සහ දූෂණය තුරන් කරන බවට වූ පොරොන්දුවක් මත ගොඩනැඟූ නව දේශපාලන සංස්කෘතියක අළුත් පදනමක් නියෝජනය වේ.
ජනාධිපතිවරණයට පෙර අපේක්ෂකයින්ගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශන කියවීමේදී බොහෝ දෙනෙකු අනාගතය සඳහා විවිධාකාර බලාපොරොත්තු අපේක්ෂා කරති. එහෙත් මෙම ප්‍රකාශයන්හි උසස් අධ්‍යාපනයට අදාළ කොටස් කියවීමේදී මීට වඩා අවධානය යොමු වන්නේ විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය තුළ සේවය කරන්නන් ලෙස මුහුණ දෙන ‘සැබෑ’ ප්‍රශ්න සහ අභියෝගයන්ටයි. ශාස්ත්‍රාලිකයන් එදිනෙදා ඉටුකරන දැවැන්ත වැඩ කොටස – එනම් නව දැනුම සම්පාදනය සහ ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට ඇති පීඩනය තුළ තමන්ට අර්ථාන්විත ආකාරයේ පර්යේෂණ වල නියැලීමට ඉඩ ප්‍රස්ථා නොතිබීම, ඉගැන්වීම් හා පර්යේෂණ කටයුතු මධ්‍යයේ පරිපාලන වගකීම් දැරීම, සිසුන්ගේ විවිධාකාර ගැටළුවලට පිළිතුරු සෙවීම, අධ්‍යයන සහ අනධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් සමඟ දෛනිකව සිදුවන ගනුදෙනුවල යෙදීම, අර්ථාන්විත ඉගෙනීමේ අත්දැකීමක් සිසුන්ට ලබාදීමට උත්සාහ කිරීම මෙම කර්තව්‍යට අයත් වේ.
විෂ්නු වාසු ගේ සාරි ඇඳපු පිරිමි කෘතිය කියවීමේ අවස්ථාව මට මෑතදී උදා විය. එය ලංකාවේ LGBTQ+ ප්‍රජාවගේ ජීවන අත්දැකීම් පිළිබඳ බල සම්පන්න ආඛ්‍යානයකි. පවුල, සමාජය හා රටේ නීතියේ රාමුව තුළ ඔවුන්ට අත්විඳීමට සිදුවන වෙනස්කොට සැළකීම් පිළිබඳ පෞද්ගලික කතාන්තර තුළින්, රටේ අධිපති විෂම ලිංගික හර පද්ධතියට අනුගත නොවන අයවළුන්ට මුහුණ දීමට සිදුවන සංවිධිත වෙනස්කම් පිළිබඳ හදවත බිඳ දමන සුළු දර්ශනයක් එමඟින් ඇඳ පෙන්වයි.
මෙම ලිපියෙන් අරමුණු කරන්නේ ස්නායුක බහුවිධතාව (neurodiversity) ආරම්භක ලක්ෂ්‍යයක් ලෙස ගෙන අපේ අධ්‍යාපන පද්ධතිය සියල්ලන් සඳහා වූ එකක් බවට කෙසේ පත් කරන්නේද යන්න පිළිබඳ සිතා බැලීමයි. මේ සඳහා ස්නායුක බහුවිධතාව යනු කුමක්ද යන්න නිර්වචනය කිරීම, ඔටිසම් (autism) තත්ත්වයේ විවිධ ප්‍රභේද අඩංගු පරාසය හඳුනා ගැනීම, සියල්ලන් සඳහා වූ අන්තර්ග්‍රහනීය අධ්‍යාපනයක් හඳුන්වා දීමෙහිලා ලංකාවේ පවතින අභියෝග මොනවාද යන්න සාකච්ඡා කිරීම මෙහිදී සිදු කෙරේ. මෙවැනි අභියෝග ජය ගත හැකි මාර්ගයක් ලෙස පෙන්වා දී ඇති විශ්වවිද්‍යාලවල ක්‍රියාත්මක තත්ත්ව සහතිකකරණ ක්‍රියාවලියෙහි දුර්වලතා විභාග කිරීමත් මෙහිදී අපේක්ෂා කෙරේ.
“මම අපේක්ෂා කරන දේ දැන් ඔබ දන්නා නිසා, ඒ මත පදනම්ව ඔබලා ලබාදුන් පිළිතුරු පිළිබඳව නැවත සිතා බලන්න.” මේ පසුගිය දිනක පන්ති කාමරයක් තුළ මා ලබාදුන් උපදෙසකි. එම අවස්ථාවේ මට සිතුනේ එම උපදෙස, ඉංග්‍රීසි දෙවන භාෂාවක් ලෙස ඉගෙන ගන්නා එම පන්ති කාමරය තුළ සිය තේරීම් පිළිබඳ සිතා බැලීමට සිසුන් යොමු කරවූ විවෘත ආරාධනයක් ලෙසයි. නමුත් වැඩිදුර සිතා බැලීමේදී මට පැහැදිලි වන කරුණක් වන්නේ මා විසින් ලබාදුන් එම නිදහස අදාළ වන්නේ, භාෂා කුසලතාව යැයි මා හඳුනා ගන්නා දේ ප්‍රශ්න කළ නොහැකි බව පිළිගන්නා අයට පමණක් බවයි. කොටින්ම කියන්නේ නම් ගුරුවරයා වශයෙන් මගේ අපේක්ෂාවන් මොනවාදැයි ඔවුන් දැනගත යුතු බව සන්නිවේදනය කිරීම තුළින් මා සිදුකොට ඇත්තේ ඔවුන්ගේ පිළිතුරු එක් පැත්තකට හැරවීමය.
අද වනවිට කුමන අන්දමේ විරෝධතා ව්‍යාපාරයකට වුවද ආණ්ඩුව ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ මර්දනය, එහි නායකයින් හට විවිධ ව්‍යාපාර හරහා සංවිධිත ප්‍රහාර එල්ල කිරීම, සහ වෙනත් අනේක විධ ක්‍රම වලින් බිය වැද්දීම ඔස්සේ අධෛර්යමත් කිරීමෙනි. මේ අතර ශක්තිමත්ම අවිය මානසික අවියකි
