කුප්පි කතා

මෑතක කොළඹදී පැවැත්වුනු ABBA කණ්ඩායමේ ප්‍රසංගය අරබයා මතුවූ කතිකාව තුළින් ලලිත කලා සහ විවේකය පිළිබඳ දැනට කලක් තිස්සේ පවතින ගැටළුවක් විදහා පායි. සමහර ජාතික ජන බලවේග දේශපාලනඥයන් ඊට සහභාගී වූ බවට වන කටකතා ද ඇතුළුව මේ ප්‍රසංගය සම්බන්ධව ඇති සමස්ත කතිකාවම ආමන්ත්‍රණය කිරීමට මට නොහැකි වූවත්, ඒ තුළ මතුවන අධිපති ආඛ්‍යානය රසවත් බව මට සිතුනි. එහි මූලිකම තර්කය වන්නේ, මේ අවස්ථාවේ ජනතාවගේ වඩාත්ම දැවෙන ප්‍රශ්න සඳහා විසඳුම් ලබාදීමට යැයි පවසමින් බලයට පැමිණි කණ්ඩායමක සාමාජිකයින් වශයෙන්, ප්‍රසංගයක් වැනි ‘අත්‍යාවශ්‍ය නොවන’ දෙයකට සහභාගී වීම එම දේශපාලනඥයන් ගේ කුහක බව (hypocrisy) විදහා දක්වන බවයි. 

උත්පාදක කෘතිම බුද්ධිය (Generative AI, Gen-AI ලෙසද හැඳින්වේ) ශාස්ත්‍රීය කවයන් තුළ මෑත කාලීනව දැඩි උනන්දුවට ලක්ව ඇති මාතෘකාවකි. විශේෂයෙන්ම ඉංග්‍රීසි භාෂාව ඉගැන්වීම (English Language Teaching – ELT) සම්බන්ධයෙන් මෙය වඩාත් වැදගත් වී තිබේ. සමහරු එය ELT හි තත්වය දියුණු කිරීම සඳහා වන වැදගත් මෙවලමක් ලෙස සළකනු ලබන අතර, තවත් සමහරු Gen-AI මඟින් ඇතිකරන සෘණාත්මක බලපෑම පිළිබඳ සැළකිලිමත් වෙති. මේ සම්බන්ධ ශාස්ත්‍රීය සම්මන්ත්‍රණ ද බොහොමයක් සංවිධානය වේ. එන්න එන්නටම වැඩිවන ශාස්ත්‍රීය ලිපි වලින්ද කියවෙන්නේ මෙය ශාස්ත්‍රීය විමසුමට වැඩි වැඩියෙන් භාජනය වන ක්ෂේත්‍රයක් බවට පත්ව ඇති බවයි.

නව රජයක් යටතේ ඉදිරියට ගමන් කළයුතු සමාජ සහ ආර්ථික මාවත් තෝරාගැනීමේ සංධිස්ථානයකට ලංකාව මේ වනවිට පැමිණ සිටී. ඇමෙරිකාව තුළ ට්‍රුම්ප් නැවතබලයට පත්ව සිටින්නේ මුළු ලොව පුරාම පැතිර යා හැකි පැසිස්ට් රැල්ලක් මතය. මෙවැනි සන්දර්භයක් තුළ ලංකාවේ නිදහස් අධ්‍යාපනයේ ඉදිරි මඟ කෙබඳු වියහැකිද?

අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයේ ඔක්තෝබර් මුල පැවති ප්‍රගති සමාලෝචන රැස්වීමකදී ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක, ගෝලීය ඉල්ලුමට සරිලන ලෙස අධ්‍යාපනය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාව අවධාරණය කළේය. මෙය දැනට බොහෝ කාලයක සිට පවතින ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරයක් පුනරාවර්චනය කිරීමකි. එහෙත් ඉතිහාසයේ කිහිප වතාවක්ම මේ සැලසුම අපට වැරදුණු බවට වන දැනුම නොමැති බවද එම ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරය තරම්ම කාලයක සිට පවතින්නකි. ‘ගෝලීය අවශ්‍යතාව’ වන්නේ ලොව සියළු සමාජයන් ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලට අනුකලනය කරගැනීමයි. එහිදී යුරෝපයේ අධිරාජ්‍ය තැනීමේ ගමන තුළ නිර්මාණය කරන ලද අත්‍යන්ත අසමාන ගතිකත්වයන් ප්‍රතිනිෂ්පාදනය වීම වැළැක්විය නොහැක. මේ පද්ධතිය තුළ ලංකාව වැනි දියුණු වන ආර්ථිකයන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වන්නේ අමුද්‍රව්‍ය හා ලාබ ශ්‍රමය සැපයීමේ මූලාශ්‍රයක් ලෙසත්, දියුණු ලෝකයේ කාර්මික හා කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය පැටවීමට කසළ බඳුනක් (මෙන්ම ඔවුන්ගේ ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල නොවන භාණ්ඩ වලට වෙළඳපොලක්) ලෙසත් ක්‍රියා කිරීමය. මේ ලිපියේදී මගේ අරමුණ වන්නේ ලංකාවේ මෑත කාලීන උසස් අධ්‍යාපන ‘ප්‍රතිසංස්කරණ’ සැකෙවින් ඉදිරිපත් කිරීමත්, ඒ හරහා ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලෙහි අච්චුවට අපේ ආර්ථිකය වෙනස් කරගැනීමේ ක්‍රියාවලිය කෙසේ දිගහැරෙන්නේද යන්න ඉදිරිපත් කිරීමත්ය. ඒ තුළින් අවසාන වශයෙන් අරමුණු කරන්නේ මේ සැලැස්ම වැරදිය හැක්කේ කෙසේදැයි පෙන්වා දීමයි.  

ආණ්ඩු මාරුවත් සමඟ පවතින ප්‍රවේසම්කාරී බලාපොරොත්තු සහගත බව තුළ, අධ්‍යාපනය අප දකින ආකාරය වෙනස් වන ලෝකයක් පිළිබඳ සිහින මැවීමට මම මටම ඉඩ හැරීමට සිතුවෙමි. එහෙත් පළමුව අපේ සිසුන්ගේ සහ කාර්ය මණ්ඩලයේ සුබසිද්ධිය උදෙසා අතිශයින් වැදගත් වන ප්‍රයෝගික කරුණු කිහිපයකට අවධානය යොමුකළ යුතු වේ: මේ අර්බුද අවස්ථාවේ සිසුන්ගේ ආහාර අනාරක්ෂිත බවට තවමත් අවධානය යොමුවී නැත්තේ ඇයි? පාසල් වල මධ්‍යහන ආහාර වේල ලබාදීම මෙතරම් ප්‍රමාද ඇයි? සිසුන් අතර එන්න එන්නටම වැඩිවන තමාටම හානි කරගැනීමේ ප්‍රවණතාව අඩුකිරීමට තවමත් ක්‍රියාමාර්ග ගෙන නැත්තේ ඇයි?

මෙය අවශ්‍යයෙන්ම නව යුගයකි. රට ඉතා ප්‍රීතිමත් ස්වභාවයක පවතී. නෑඹුල් ජනාධිපතිවරයකු මෙන්ම නෑඹුල් අගමැතිනියකද දැන් අපට සිටී. ළඟ එන මහ මැතිවරණයේදී ඔවුන්ට බහුතර බලය ලැබේ යැයි සිතිය හැකිය. ජනපතිට පැහැදිලි බහුතරයක් නොලැබුණු මුත්, ජනපතිවරණයෙන් ඇරඹුණු වෙනසට රට අවදිව සිටී. මේ යුගය ඉතා වැදගත් එකක්ද වේ. 2022 අරගලය-පෝරට්ටම්-struggle ව්‍යාපාරයෙන් පසුව පැවැත්වූ පළමු මැතිවරණය මෙයයි. නිදහසින් පසුව අපට දිගින් දිගටම අත්දකින්නට ලැබුණේ එක්සත් ජාතික පක්ෂය සහ ශ්‍රී ලංකා නිදහස් පක්ෂය අතර බලය හුවමාරු වීමේ තත්වයකි. නමුත් දිසානායක තුළින් අළුත්ම මුහුණක්, අළුත් පන්තියක්, සහ දූෂණය තුරන් කරන බවට වූ පොරොන්දුවක් මත ගොඩනැඟූ නව දේශපාලන සංස්කෘතියක අළුත් පදනමක් නියෝජනය වේ.

ජනාධිපතිවරණයට පෙර අපේක්ෂකයින්ගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශන කියවීමේදී බොහෝ දෙනෙකු අනාගතය සඳහා විවිධාකාර බලාපොරොත්තු අපේක්ෂා කරති. එහෙත් මෙම ප්‍රකාශයන්හි උසස් අධ්‍යාපනයට අදාළ කොටස් කියවීමේදී මීට වඩා අවධානය යොමු වන්න‍ේ විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය තුළ සේවය කරන්නන් ලෙස මුහුණ දෙන ‘සැබෑ’ ප්‍රශ්න සහ අභියෝගයන්ටයි. ශාස්ත්‍රාලිකයන් එදිනෙදා ඉටුකරන දැවැන්ත වැඩ කොටස – එනම් නව දැනුම සම්පාදනය සහ ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට ඇති පීඩනය තුළ තමන්ට අර්ථාන්විත ආකාරයේ පර්යේෂණ වල නියැලීමට ඉඩ ප්‍රස්ථා නොතිබීම, ඉගැන්වීම් හා පර්යේෂණ කටයුතු මධ්‍යයේ පරිපාලන වගකීම් දැරීම, සිසුන්ගේ විවිධාකාර ගැටළුවලට පිළිතුරු සෙවීම, අධ්‍යයන සහ අනධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් සමඟ දෛනිකව සිදුවන ගනුදෙනුවල යෙදීම, අර්ථාන්විත ඉගෙනීමේ අත්දැකීමක් සිසුන්ට ලබාදීමට උත්සාහ කිරීම මෙම කර්තව්‍යට අයත් වේ.

විෂ්නු වාසු ගේ සාරි ඇඳපු පිරිමි කෘතිය කියවීමේ අවස්ථාව මට මෑතදී උදා විය. එය ලංකාවේ LGBTQ+ ප්‍රජාවගේ ජීවන අත්දැකීම් පිළිබඳ බල සම්පන්න ආඛ්‍යානයකි. පවුල, සමාජය හා රටේ නීතියේ රාමුව තුළ ඔවුන්ට අත්විඳීමට සිදුවන වෙනස්කොට සැළකීම් පිළිබඳ පෞද්ගලික කතාන්තර තුළින්, රටේ අධිපති විෂම ලිංගික හර පද්ධතියට අනුගත නොවන අයවළුන්ට මුහුණ දීමට සිදුවන සංවිධිත වෙනස්කම් පිළිබඳ හදවත බිඳ දමන සුළු දර්ශනයක් එමඟින් ඇඳ පෙන්වයි. 

කොළඹ විශ්ව විද්‍යාලයේ වෛද්‍ය පීඨය මඟින් සිදුකරන, ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය හා සෞඛ්‍යය පිළිබඳ පශ්චාත් උපාධි පාඨමාලාවක මම ඉගැන්වීම් කටයුතු කරන්නෙමි. ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය පිළිබඳ කරුණු වලට සෞඛ්‍ය සේවා ප්‍රතිචාරාත්මක කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව එහි එන එක් කොටසක අපි LGBTIQ [සමරිසි, ද්විරිසි, සංක්‍රාන්ති ලිංගික, අන්තර් ලිංගික ප්‍රජාවන් සහ ප්‍රශ්න නඟන්නන් (questioning)] ප්‍රජාවන් පිළිබඳවද සාකච්ඡා කරන්නෙමු. එම සාකච්ඡා වලට අනුව තත්වය ඇත්තෙන්ම අපේක්ෂාභංගත්වය ඇති කරවන සුළුය. පාඨමාලාවේ එම කොටස ඉගැන්වීමට පැමිණෙන ක්‍රියාකාරීන්ට අනුව සෞඛ්‍ය සේවයේ බොහෝ වෘත්තිකයින්ට මෙම ප්‍රජාවන්ගේ අවශ්‍යතා වලට සංවේදී ආකාරයෙන් සිය රාජකාරිය කිරීමට අවශ්‍ය පුහුණුව නොමැත. 2023 වසරේදී Equal Ground ආයතනය මඟින් කොළඹ, ගාල්ල, යාපනය, නුවර, මාතලේ සහ පොළොන්නරුව යන දිස්ත්‍රික්ක හයෙහි සිදුකරන ලද පර්යේෂණයකට අනුව සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නන් අතින් විවිධාකාරයේ වෙනස් කොට සැළකීම්, පරිභව කිරීම් මෙන්ම කායික හා ලිංගික හිංසනද සිදුවී තිබේ.   

අප සාමාන්‍යයෙන් මහජන විශ්ව විද්‍යාල සළකන්නේ ඥාන උත්පාදනය හා බුද්ධිමය විමර්ශන පිළිබඳ වූ අවකාශයන් හැටියටය. මේ සම්බන්ධයෙන් අප බොහෝ සාකච්ඡා කළත්, එහි සේවය කරන සියළුදෙනාගේ ශ්‍රමය එය පැවැත්වීමට අත්‍යාවශ්‍ය කොන්දේසියක් වන අවකාශයක් හැටියට ඒ පිළිබඳ අප කතා කරන්නේ කලාතුරකිනි. අවාසනාවකට මෙන් අප විශ්ව විද්‍යාල තුළ බොහෝ බෙදුම් හා ධූරාවලීන් ඇත. මෙය ප්‍රකට වන අවස්ථාවකට උදාහරණයකි ‘අධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩලය’ සිය ‘අනධ්‍යයන’ සගයින් තමන්ට වඩා තත්වයෙන් පහත් සේ සැළකීම; එසේම අනධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩලයේ ඉහළ තනතුරු දරන්නන් විසින් අනධ්‍යයන හා අධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩල ද්විත්වයේම පවතින වැඩ කොටස සැළකිල්ලට නොගනිමින් තවත් වැඩ පැවරීමද නිදසුනක් වේ. අද ලිපියේ අරමුණ වන්නේ විශ්ව විද්‍යාලය සහයෝගිතාව පිළිබඳ අවකාශයන් බවට පරිවර්තනය කිරීමෙහිලා ඇති අවශ්‍යතාව පිළිබඳව ආවර්ජනය කිරීමයි. ඒ සඳහා මෑතදී ක්‍රියාත්මක වූ අනධ්‍යයන වැඩවර්ජනය හා ඊට අධ්‍යයන කාර්ය මණ්ඩලය විසින් සෑහීමට පත්විය හැකි ආකාරයේ සහයෝගයක් නොදැක්වීම විෂය වස්තුව කර ගැනෙනු ඇත.