කුප්පි කතා

පසුගිය දශක කිහිපය පුරාවට, විශේෂයෙන්ම ’70 දශකයේ විවෘත ආර්ථිකය හඳුන්වා දුන් කාලයේ සිට, ඉංග්‍රීසි භාෂාව ඉගැන්වීම ජාතික වශයෙන් වැදගත් මාතෘකාවක් වශයෙන් බවට පත්ව ඇත. ගෝලීයකරණය පිළිබඳ වඩා පුළුල් සන්දර්භයක් තුළ ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනය වැඩිවර්ධනය කිරීම හදිසි, කාලීන හා ජාතික ආර්ථික සංවර්ධනයට සෘජුව බද්ධ වූ කාරණයක් ලෙස සැළකේ. මේ මාතෘකාවට ලබාදී ඇති වැදගත්කම කෙසේ වෙතත්, ලංකාවේ ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනය අසමත් වූවක් බවට පොදු පිළිගැනීමක් ඇත. මීට ප්‍රධානම හේතු වශයෙන් දැක්වෙන්නේ දෙවැනි භාෂාවක් වශයෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම පිළිබඳ නියමිත පුහුණුව ලැබූ ගුරුවරුන් නොමැති වීම හා සිසුන්ගේ පාර්ශ්වයෙන් උනන්දුව සහ ආකල්ප වල මඳ බවක් තිබීමය. මෙවැනි සන්දර්භයක් තුළ, මෑතදී මෙම තීරුවට සෙල්වරාජ් විශ්විකා විසින් ලියන ලද ලිපිය තුළින් ප්‍රශ්නයේ ඉතා වැදගත් මානයන් කිහිපයක් පෙන්වා දෙයි.    

ගෝලීය විෂමතාව වාර්තාගත ලෙස ඉහළ ගොස් තිබේ. 2024 ජනවාරියේ OXFAM ආයතනය විසින් නිකුත් කරන ලද වාර්තාවකට  අනුව ලොව සුපිරි ධනවතුන් 1% සන්තකයේ එහි වත්කම් වලින් 43% ක් පවතී. වසංගත සමය තුළ ලොව ඉහළම ධනවතුන් පස්දෙනාගේ ධනය දෙගුණයක් වී ඇත්තේ බිලියන පහක ජනතාව තව තවත් දරිද්‍ර වූ සන්දර්භයක් තුළය. ශ්‍රමිකයන්ගේ එන්න එන්නටම අඩුවන වේතන, දැවැන්ත සමාගම් වලට නිතර ලැබෙන බදු සහන හා ඔවුන් විසින් සිදුකරන බදු ගෙවීම් පැහැර හැරීම් මෙන්ම, පොදු සේවා පෞද්ගලීකරණය නිසා මෙවැනි සමාගම් අත තව තවත් ධනය හා බලය සංකේන්ද්‍රණය වන බවත්, එතුළින් ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාවලිය තුළ තව තවත් බලසම්පන්න වන බවත් OXFAM ආයතනය සිය වාර්තාව තුළින් පෙන්වා දේ.     

අධ්‍යාපනය කරදරේ වැටී ඇත. ධම්මික පෙරේරා වැනි උසස් මිනිසුන්ගේ ප්‍රශංසාත්මක ත්‍යාගශීලීභාවය, අරමුදල් හිඟ මෙම ක්ෂේත්‍රයට මෙවැනි මොහොතක අස්වැසිල්ලක් බව පැහැදිලිය. 1970 ගණන් වල සිට අධ්‍යාපනය කෙරෙහි වෙන්කරන රාජ්‍ය අරමුදල් වල ප්‍රමාණය පහත වැටී ඇති අතර, ලංකාව තුළ 1950-60 කාලයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4% ක් ව පැවති එය 2022 වනවිට 1.2% ක් දක්වා පහත වැටී තිබුණි. වර්තමානය වනවිට සමාජයේ භෞතික අසමානතා අවම කරන ප්‍රතිපත්ති වෙනුවට දැකිය හැක්කේ වැඩි වැඩියෙන් ප්‍රාග්ධනය සමුච්චනය කරන ප්‍රතිපත්තීන්ය. ඊට පදනම්ව ඇති තර්කය වන්නේ මෙසේ සමුච්චනය වන ප්‍රාග්ධනය ටිකෙන් ටික ආර්ථිකයේ පහළ කොටස් වලට ගලා එනු ඇති බවත් (trickle down effect), එසේ ගලා ඒම තුළින් මාගරට් තැචර් හඳුනාගත් ‘පරායත්ත මානසිකත්වය’ නැතිවනු ඇති බවත්ය. ධම්මික පෙරේරා වැන්නවුන් තැනුනේද මෙවැනි ප්‍රතිපත්ති වල අසමාන බලපෑම තුළිනි. වාණිජ ක්ෂේත්‍රයේ දැවැන්තයින් සමාජයේ දෘෂ්ටිවාදාත්මක හා ව්‍යුහාත්මක රාමුවේ මැදට ගෙන ඒමට අවශ්‍ය ඉඩ විවර කර දුන්නේද නවලිබරල්වාදය වෙත වූ මේ විතැන් වීම තුළිනි.   

පන්ති කාමරය තුළ නිහඬතාව පිළිබඳ මගේ පළමු අත්දැකීම මට අද මෙන් මතකය. අපේ උපාධි අපේක්ෂක පන්තියට ඉගැන්වූ කථිකාචාර්යවරයකු, කියවාගෙන එන්නට යැයි කියා අපට ලබාදුන් ඉතා සංකීර්ණ මූලාශ්‍රයක් යන්තම් උඩින් පල්ලෙන් කියවාගෙන අප පන්තියට ගියේ, ප්‍රශ්නයක් ඇසුවොත් උත්තර දීමට කවුරු හෝ සූදානම්ව ඇතැයි අපේක්ෂාවෙනි. නමුත් එය වැරදුණි. කථිකාචාර්යවරයා ඇසූ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු දීමට තරමක් ගැඹුරින් කල්පනා කිරීම අවශ්‍ය විය. කලබලයෙන් අප දෙන්නට තැතනූ පිළිතුරු තවදුරටත් පැහැදිලි කරන ලෙස උපදෙස් ලැබුණි. අවසානයේ අපි නිහඬ වීමු. එම නිහඬතාව තුළ පිළිතුරක් දීමට අපේ සිතුවිලි ගොනුකර ගැනීම සඳහා අවකාශය ලබාදී කථිකාචාර්යවරයාද නිහඬ විය.   

පසුගිය සතියේ පළවූ මහේන්ද්‍රන් තිරුවරන්ගන් ගේ කුප්පි ලිපියෙහි ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන ආයතන, විචාරාත්මක හෘදය සාක්ෂිය පිළිබඳ අවකාශ බවට පරිවර්තනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවත්, වර්තමානය වනවිට ඒ අතින් ඒවා පසුබසින බවත් අවධාරණය කෙරුණි. මෙම පසුබැස්මට දායක වන තවත් හේතුවක් වන්නේ ශිෂ්‍යයන් පවසන දෙයට ඇහුම්කන් දෙනු වෙනුවට ඔවුන්ගේ භාෂාව නිවැරදි කිරීමේ පුරුද්දට ගුරුවරුන් ලෙස අප වැටී තිබීමයි. 

අපි තවත් වසරකට එළඹ සිටින්නෙමු. මේ වසරේ කුමක් සිදුවනු ඇතිද? බලාපොරොත්තු දනවන අලුත් යමක් නැති තරම්ය. වක්‍ර බදු වල වැඩිවීම, උතුරු-නැගෙනහිර දිගින් දිගටම සිදුවන ඉඩම් අත්පත් කරගැනීම්, මලයියහ ප්‍රජාව සිය ජීවිකාව සරිකර ගන්නා දරිද්‍ර තත්වයන්, විශ්ව විද්‍යාල තුළ මර්දනකාරී පරිසරය, සහ ගාසා හි යුද්ධය, ඉතිහාසයේ අප වසන මේ මූසල යුගය ලකුණු කරන දේ වලින් කිහිපයක් පමණි. මේ ලිපිය ඉතා අපේක්ෂාභංග ලෙස ආරම්භ කිරීම හැර වෙන විකල්පයක් නොමැත. 

මම මෙතැනදී කවියකු පිළිබඳ කතා කිරීමට කැමැත්තෙමි. කුරිංජිත් තේනවන් යනු ස්වයංව අධ්‍යාපනය ලැබූවෙකි. ඔහු ඉගෙන ගත්තේ හෝ කවියකු බවට පත්වූයේ අපේ පාසල් හෝ විශ්ව විද්‍යාල තුළින් නොවේ. ඔහු ශ්‍රමිකයෙකි. අපේ නිදහස් අධ්‍යාපන පද්ධතිය ඔහු වෙනුවෙන් විවර නොවුනි. සිය ජීවිත කාලය තුළදී කවියකු ලෙස ඔහු කීර්තිය දිනා නොගත් අතර, දමිළ සාහිත්‍ය කවයන් හා දේශපාලන ක්‍රියාධරයින්ගෙන් පරිබාහිරව ඔහු පිළිබඳව දන්නේද ඉතා සුළු පිරිසකි. මෙම ලිපිය අවසානයේ ඔහුගේ කවි දෙකක පරිවර්තන දැක්වීමෙන් මා අපේක්ෂා කරන්නේ අපේ ඉතිහාසය විසංයෝජනය කිරීමෙන් සමාජ හා දේශපාලන විමුක්තිය පිළිබඳ සාමූහික පරිකල්පනයක් ගොඩනඟා ගැනීමයි.

සති කිහිපයකට පෙර මම ලියනගේ අමරකීර්තිගේ  ‘විශ්වවිද්‍යාලයක් යනු කුමක්ද?’ ග්‍රන්ථය සොයමින් සරසවි පොත්හලේ ශාඛාවකට ඇතුළු වුනෙමි. මට ලැබුනු උත්තරය වූයේ මේ ශාඛාවේ ඉංග්‍රීසි පොත් පමණක් විකුණන බවයි. ශාඛාවේ සේවකයින් කොම්පැනියේ ප්‍රතිපත්ති මුවකඩවල් පමණක් වන බැවින්, ඉංග්‍රීසි පොත් පමණක් විකුණන්නේ ඇයිද යන ප්‍රශ්නයට ඔවුන්ට පිළිතුරු දිය නොහැකි විය. අනෙක් අතට එවැනි හේතු දැක්වීමක් අවශ්‍යද නැත. කොම්පැනිය ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ ලංකාවේ යටත්විජිතවාදී ඉතිහාසය සමග මූට්ටු වූ, ඒ කාලයේ සිට මේ දක්වා පැනවුනු භාෂා ප්‍රතිපත්ති සමූහය හේතුවෙන් මතුවුනු ඉංග්‍රීසිය සම්බන්ධව තිබෙන අනුරාගයටය. මෑත කාලීන භාෂා ශාස්ත්‍රඥයින් කියන ලෙස, ඉංග්‍රීසි භාෂාව කොහොමත් ලෝකයේ අනෙක් භාෂාවන් පාගාගෙන මතුවන ආක්‍රමණ ශීලී ශාඛයක් වැනි ය. පසුගිය සියවස පමණ කාලයේ ආණ්ඩුකරණය, තාක්ෂණය, මුද්‍රණ වැනි තලයන්හි අනෙක් භාෂාවන් ඉවත් කරමින් ඉංග්‍රීසි ඉදිරියට ඒමෙන්ම මෙය හුවා දැක්වෙන බව ඔවුන්ගේ මතයයි. 

1930 ගණන් වලින් පසු මතුවූ දරුණුම ආර්ථික අර්බුදයට ලංකාව මේ වනවිට මුහුණ දෙමින් සිටියි. ආර්ථික ස්ථායිකරණය සඳහා මේ මොහොතේ රජය ගන්නා පියවර තුළින් රටේ දේශපාලන-ආර්ථික තත්වය දැඩි ලෙස වෙනස් විය හැකිය. සිදුවෙමින් පවතින මෙම වෙනස්කම් මධ්‍යයේ අධ්‍යාපන පද්ධතිය, වඩා නිශ්චිතව විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය, තදබල පීඩනයකට මුහුණ දෙමින් තිබේ. 

මේ වසරේ අයවැය කතාව තුළින් අනාගත පරම්පරා වල විශ්ව විද්‍යාල අධ්‍යාපනයට ඇති ප්‍රවේශයට එල්ල කරන තර්ජනය පිළිබඳ විශ්ලේෂණය කිරීම මෙම ලිපිය ලිවීමේ අරමුණයි. රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල සඳහා ඇති අරමුදල් කප්පාදු කිරීමේ පිළිවෙත දිගටම ගෙනයන බවක් අයවැය කතාව තුළ පෙනෙන්නට තිබේ. විශ්ව විද්‍යාල වල ආණ්ඩුකරන ක්‍රියාවලිය තනිකරම වෙනස් කිරීම, පෞද්ගලික උසස් අධ්‍යාපන ආයතන රජයේ විශ්ව විද්‍යාල හා සම තත්වයේ ලා සැළකීම, හා ඒවාට උසස් අධ්‍යාපනය තුළ ඇති භූමිකාව පුළුල් කිරීම මෙමඟින් අරමුණු කරයි.

ජනකාන්ත බව යනු පියරේ බොදියු ‘හැබිටස්’ (habitus) ලෙස හැඳින්වූ සංකල්පය වියහැකිය – එනම් මෙලොව අපේ පැවැත්ම සලකුණු කරන, තදින් මුල්බැසගත් චර්යා සහ විධි සමූහයක්.

මීට දශකයකට පමණ පෙර ශ්‍රී ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රය වෙත මා එළඹෙන විට, උසස් අධ්‍යාපන ගුරු පුහුණු වැඩසටහන් හඳුන්වා දුන්නා පමණි. අද වනවිට ඉතා සාමාන්‍යකරණය වී ඇති මෙම වැඩසටහන් තනිකරම අනවශ්‍ය බව මම අදහස් නොකරමි. ‘උපන් ගුරුවරු’ සිටින්නේ අප අතරින් අල්පයකි; එසේම ආචාර්ය හෝ වෙනයම් පශ්චාත් උපාධියක් තිබූ පමණින් යමකු ගුරුවරයකු නොවේ. එබැවින් මෙම වැඩසටහන් වල යම් අර්ථයක් තිබිය හැකි වුවද, ඒවා මඟින් බොහෝවිට කෙරෙන්නේ උසස් අධ්‍යාපන ඉගෙනුම්-ඉගැන්වීම් ක්‍රියාවලියට සමජාතීකරණය කරවන සුළු, නිලබලවාදී තර්කනයක් හඳුන්වා දීමය. මේ මොහොතේ උසස් අධ්‍යාපනයෙහි දිශානතිය තීරණය කරන, එකිනෙක හා බැඳුනු කතිකාවන් ගණනාවකින් පන්නරය ලබන, ඉතා සටකපට තර්කනයක් ඇති බව මම විශ්වාස කරමි. එම එක් කතිකාවක් නම් උසස් අධ්‍යාපනය වෘත්තීයකරණය (professionalise) කළයුතු බවට වන විශ්වාසයයි. අභාවප්‍රාප්ත මහාචාර්ය ඈශ්ලි හල්පේ වැන්නෙකුට නම් මෙම සංකල්පය ඉතා නුහුරු එකක් වනු ඇත. මහාචාර්ය හල්පේගේ නම මෙතැන සඳහන් කරන්නේ පරමාදර්ශී විශ්ව විද්‍යාල අවකාශයක් ලෙස පේරාදෙණිය පිළිබඳ රොමෑන්තික කියවීමක් කිරීමට නොවේ; විශ්ව විද්‍යාලය සම්බන්ධ වෙනමම ආකාරයක කල්පනයක් පිළිබඳ සවිඥානික වීමටය.