විශේෂාංග

2025 අප්‍රේල් 21 අපේ ආදරණීය සහෘද හර්ෂණ රඹුක්වැල්ල අබුඩාබියේදී මියගිය බවට වූ පුවත අප මහත් කම්පනයට හා ශෝකයට පත්කළේය. රටේ විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය අපේක්ෂාභංගත්වයට පත්ව තිබූ මොහොතක එහි සාමාජිකයින් හා හිතෛෂීන් කිහිප දෙනෙකු එකතුව විචාරය හා ප්‍රතිරෝධය සඳහා නිර්මාණය කරගත් කුප්පි සාමූහිකයේ හර්ෂණ  ආරම්භක සාමාජිකයකු විය. උද්‍යෝගිමත්, කැපවුණු සහ කරුණාවන්ත ශාස්ත්‍රඥයකු වූ හර්ෂණ ගේ ශාස්ත්‍රීය හා ක්‍රියාවාදාත්මක දායකත්වයන් වල වටිනාකම තක්සේරු කළ නොහේ. අද කුප්පි තීරුව වෙන් වන්නේ ඔහු වෙනුවෙනි. අද නැවත පලකරන මේ ලිපියේ එන යටත්විජිතහරණය පිළිබඳ තේමාව, භාෂා අධ්‍යයන පිළිබඳ ප්‍රකාශනයක් තුළ ඔහු විසින් මෑතදී යළිත් කතා කරන්නට යෙදුනු එකකි.

ධූරාවලීන් අපේ විශ්ව විද්‍යාල වල මූලිකාංගයකි. විධිමත් හා අවිධිමත් ආකාර වලින් ඒවා විද්‍යාමාන වන අතර, ඒවා මඟින් සමාජ පන්තිය, වාර්ගිකත්වය සහ ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ බල අසමානතා තීව්‍ර කරමින් ඉහළ සිටින්නන්ගේ අධිකාරිය සහතික කරනු ලැබේ. වෛද්‍ය අධ්‍යාපනය තුළ මුල සිටම සිසුන්ව මේ ධූරාවලියට හුරු කරන්නේ සාමාන්‍ය කථිකාචාර්යවරුන්ට ඉහළින් මහාචාර්යවරුන්, සායනික පුහුණුව ලබා නොදෙන ගුරුවරුන්ට ඉහළින් එම පුහුණුව ලබාදෙන ගුරුවරුන්, වෛද්‍ය නිලධාරීන්ට ඉහළින් විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන් සැළකීම වැනි සැඟවුණු විෂය නිර්දේශයක් තුළිනි. විශ්ව විද්‍යාල (සහ රෝහල්) තුළ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය සංවිධිත කිරීම සඳහා ධූරාවලියක් අවශ්‍ය වුවද, ඊට එහා කාර්යයන් වල එය තදින් මුල්බැස ගත්විට නිර්මාණය වන්නේ ඉගෙනීම සඳහා නොගැළපෙන, සිසුන් ප්‍රශ්න ඇසීමට අධෛර්යමත් කරන ආකාරයේ පරිසරයකි. වෙනස්කොට සැළකීම, නින්දා කිරීම, හිරිහැර කිරීම (bullying) ආකාරයේ බලය අවභාවිත කිරීම් සිදුවන්නේ එවිටය. වෛද්‍ය පීඨයට අළුතින් ඇතුළත් වන සිසුන් සඳහා මෑතක පැවති සැසියක නවක වධය පිළිබඳ කතා කිරීම සඳහා එක් ශිෂ්‍යාවකට මා ඇරයුම් කළ විට, “ගුරුවරු අතින් නවක වධය සිද්ද වෙනකොට මේ වගේ වැඩසටහන් වල ප්‍රයෝජනයක් තියෙනවද මැඩම්?” යනුවෙන් ඇය මගෙන් විමසා සිටියාය (උධෘතය මෙහි පල කරන්නේ ඇගේ අවසරය පිටය). මේ ලිපිය ලියවෙන්නේ ඒ සම්බන්ධයෙන් කළ ආවර්ජනා මත පදනම්වය.   

2025 පෙබරවාරි 18 පළවූ සිය කුප්පි ලිපිය ඔස්සේ, ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන පද්ධතිය තුළ ස්ත්‍රීන්, LGBTQ පිරිස් හා අනෙකුත් ආන්තික කණ්ඩායම් වලට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළක්වීමෙහිලා ආයතනික ව්‍යුහයන් සහ යථාර්ථය අතර පවතින හිඩැස පිළිබඳ නිකොලා පෙරේරා සාකච්ඡා කළාය. එහි දිගුවක් වශයෙන් මේ ලිපියෙන් අරමුණු කරන්නේ ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන විෂය නිර්දේශය තුළට ස්ත්‍රීවාදී ඉගෙනුම්-ඉගැන්වීම් ක්‍රම ඇතුළත් කරනොගැනීම පිළිබඳවය. ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසන වල ස්වභාවය හඳුනා ගැනීමටත්, ඒවා වැළක්වීමෙහිලා ඵලදායී ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමටත් නොහැකි වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේ හිඩැස ඇතිව තිබෙන බව ලිපියෙන් තර්ක කෙරේ. ඒ සඳහා ස්ත්‍රීවාදී ඉගෙනුම්-ඉගැන්වීම් ක්‍රම නිර්වචනය කිරීම, එහි වැදගත්කම ගවේෂණය කිරීම, එය අධ්‍යාපනයට කොතරම් දුරට ඇතුළත් කොටගෙන තිබෙනවාද යන්න විභාග කිරීම හා ඒ මත පදනම්ව යම් නිගමන කිහිපයකට එළඹීම ලිපියෙන් සිදුකෙරේ.  

විශ්ව විද්‍යාල ප්‍රතිපාදන කොමිසම මට්ටමේ කොතරම් ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් තිබුණද, විශ්ව විද්‍යාල තුළ ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසනයට ලක්වන්නන්ට හිමිවන සහයෝගයට වඩා මුහුණ පෑමට සිදුවන ප්‍රතිරෝධය වැඩිය. සාමාන්‍යයෙන් වරදකාරී පාර්ශ්වයේ හිතමිතුරන් සහ නෑදෑයන්, සිය හිතවතාගේ නම පමණක් නොව ආයතනයේ ප්‍රතිරූපයද රැකීමේ මුවාවෙන් එකට රොක් වෙති. පන්තිය, වාර්ගිකත්වය, ප්‍රාදේශීයත්වය වැනි තවත් අනන්‍යතාවන්ගෙන්ද බලපෑමට ලක්වන මෙම ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසන වලට ලක්වන්නේ ස්ත්‍රීන් පමණක් නොවන බවද සිහිතබා ගත යුතුය.  

MIT විශ්ව විද්‍යාලය සහ ජෙෆ් බේසෝස් විසින් පන්ති කාමරය තුළ PowerPoint තහනම් කිරීමට බොහෝ කලකට පෙරය මගේ පන්ති කාමරය තුළ මා එම තහනම පැනවූයේ. මගේ අරමුණ වූයේ ජීවිතයේ එක් මොහොතක් නිර්මාණය කිරීම හා විඳීම මිස, PowerPoint තුළින් මරණයට අත වැනීම නොවේ. PowerPoint හි වීරයා, ප්‍රධාන චරිතය මෙන්ම දුෂ්ටයාද වන්නේ මරණීය කම්මැලිකමයි. ආගන්තුක සංඥා සහ හැඩතල වලින් සැදි එය, අණ මත පත්තු වන වර්ණ වලින් යුත්තකි. මනස ආක්‍රමණය කොට අපව සම්පූර්ණයෙන්ම සිය පාලනයට ගෙන ඇති එය විසින් ශරීරය අංශ භාග තත්වයට පත් කරයි. ඉදිරිපත් කිරීම අතරතුරදීම නින්ද ඔස්සේ කෙනෙකු තවත් ලෝකයකට කැඳවාගෙන යනු ලැබේ. ඊට ප්‍රතිරෝධය දක්වමින් ඇස් ඇරගෙන සිටීමේ වධකාගාරය ය ඉන් අනතුරුව විවර වන්නේ. පසුදින වනවිට එම ඉදිරිපත් කිරීමේ එකදු අදහසක් වත් කිසිවකුට මතක නොතිබෙනු ඇත. ලියාගත් සටහන්ද නොමැති නිසා මතකය අළුත් කරගැනීමේ ක්‍රමයකුත් නැත; PowerPoint සටහන ඊමේල් මාර්ගයෙන් ලැබුණු පසු එය විද්‍යුත් ලිපි ගොනුවේම හිරවී තිබෙනු ඇත. කාලයක් යනවිට මකා දැමිය යුතු ලිපි වලින් එකක් බවට පත්වන්නේ, එය එතැන ඇත්තේ ඇයිද යන්නවත් මතක් නොවන නිසාය.   

2023 පෙබරවාරි මාසයේ ‘අනාගතය ස්ත්‍රීද?’ යන මැයෙන් මා විසින් ලියන ලද ලිපියේ සාකච්ඡා වූයේ අපේ උපාධි අපේක්ෂකයින්ගෙන් බොහොමයක් ස්ත්‍රීන් බවත්, සමාජයේ පවතින ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ ස්ත්‍රී විරෝධය ආමන්ත්‍රණය කිරීමට විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය විසින් ඔවුන් බලගන්වනු නොලබන බවත්ය. සිසුන් මෙන්ම පොදුවේ අප රටේ ස්ත්‍රීන් මුහුණ දෙන ස්ත්‍රී විරෝධයෙහි ස්වභාවයද එම ලිපිය තුළ මම සාකච්ඡා කළෙමි. 

මෙම ලිපියෙන් අරමුණු කරන්නේ ස්නායුක බහුවිධතාව (neurodiversity) ආරම්භක ලක්ෂ්‍යයක් ලෙස ගෙන අපේ අධ්‍යාපන පද්ධතිය සියල්ලන් සඳහා වූ එකක් බවට කෙසේ පත් කරන්නේද යන්න පිළිබඳ සිතා බැලීමයි. මේ සඳහා ස්නායුක බහුවිධතාව යනු කුමක්ද යන්න නිර්වචනය කිරීම, ඔටිසම් (autism) තත්ත්වයේ විවිධ ප්‍රභේද අඩංගු පරාසය හඳුනා ගැනීම, සියල්ලන් සඳහා වූ අන්තර්ග්‍රහනීය අධ්‍යාපනයක් හඳුන්වා දීමෙහිලා ලංකාවේ පවතින අභියෝග මොනවාද යන්න සාකච්ඡා කිරීම මෙහිදී සිදු කෙරේ. මෙවැනි අභියෝග ජය ගත හැකි මාර්ගයක් ලෙස පෙන්වා දී ඇති විශ්වවිද්‍යාලවල ක්‍රියාත්මක තත්ත්ව සහතිකකරණ ක්‍රියාවලියෙහි දුර්වලතා විභාග කිරීමත් මෙහිදී අපේක්ෂා කෙරේ.

“මම අපේක්ෂා කරන දේ දැන් ඔබ දන්නා නිසා, ඒ මත පදනම්ව ඔබලා ලබාදුන් පිළිතුරු පිළිබඳව නැවත සිතා බලන්න.” මේ පසුගිය දිනක පන්ති කාමරයක් තුළ මා ලබාදුන් උපදෙසකි. එම අවස්ථාවේ මට සිතුනේ එම උපදෙස, ඉංග්‍රීසි දෙවන භාෂාවක් ලෙස ඉගෙන ගන්නා එම පන්ති කාමරය තුළ සිය තේරීම් පිළිබඳ සිතා බැලීමට සිසුන් යොමු කරවූ විවෘත ආරාධනයක් ලෙසයි. නමුත් වැඩිදුර සිතා බැලීමේදී මට පැහැදිලි වන කරුණක් වන්නේ මා විසින් ලබාදුන් එම නිදහස අදාළ වන්නේ, භාෂා කුසලතාව යැයි මා හඳුනා ගන්නා දේ ප්‍රශ්න කළ නොහැකි බව පිළිගන්නා අයට පමණක් බවයි. කොටින්ම කියන්නේ නම් ගුරුවරයා වශයෙන් මගේ අපේක්ෂාවන් මොනවාදැයි ඔවුන් දැනගත යුතු බව සන්නිවේදනය කිරීම තුළින් මා සිදුකොට ඇත්තේ ඔවුන්ගේ පිළිතුරු එක් පැත්තකට හැරවීමය. 

අද වනවිට කුමන අන්දමේ විරෝධතා ව්‍යාපාරයකට වුවද ආණ්ඩුව ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ මර්දනය, එහි නායකයින් හට විවිධ ව්‍යාපාර හරහා සංවිධිත ප්‍රහාර එල්ල කිරීම, සහ වෙනත් අනේක විධ ක්‍රම වලින් බිය වැද්දීම ඔස්සේ අධෛර්යමත් කිරීමෙනි. මේ අතර ශක්තිමත්ම අවිය මානසික අවියකි