Author name: Hasini Lecamwasam

ධූරාවලීන්ට අභියෝග කිරීම? රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල තුළ ශිෂ්‍ය දුක්ගැනවිලි වලට පිළියම් කිරීමේ යාන්ත්‍රණ 

ධූරාවලීන් අපේ විශ්ව විද්‍යාල වල මූලිකාංගයකි. විධිමත් හා අවිධිමත් ආකාර වලින් ඒවා විද්‍යාමාන වන අතර, ඒවා මඟින් සමාජ පන්තිය, වාර්ගිකත්වය සහ ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය මත පදනම් වූ බල අසමානතා තීව්‍ර කරමින් ඉහළ සිටින්නන්ගේ අධිකාරිය සහතික කරනු ලැබේ. වෛද්‍ය අධ්‍යාපනය තුළ මුල සිටම සිසුන්ව මේ ධූරාවලියට හුරු කරන්නේ සාමාන්‍ය කථිකාචාර්යවරුන්ට ඉහළින් මහාචාර්යවරුන්, සායනික පුහුණුව ලබා නොදෙන ගුරුවරුන්ට ඉහළින් එම පුහුණුව ලබාදෙන ගුරුවරුන්, වෛද්‍ය නිලධාරීන්ට ඉහළින් විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන් සැළකීම වැනි සැඟවුණු විෂය නිර්දේශයක් තුළිනි. විශ්ව විද්‍යාල (සහ රෝහල්) තුළ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය සංවිධිත කිරීම සඳහා ධූරාවලියක් අවශ්‍ය වුවද, ඊට එහා කාර්යයන් වල එය තදින් මුල්බැස ගත්විට නිර්මාණය වන්නේ ඉගෙනීම සඳහා නොගැළපෙන, සිසුන් ප්‍රශ්න ඇසීමට අධෛර්යමත් කරන ආකාරයේ පරිසරයකි. වෙනස්කොට සැළකීම, නින්දා කිරීම, හිරිහැර කිරීම (bullying) ආකාරයේ බලය අවභාවිත කිරීම් සිදුවන්නේ එවිටය. වෛද්‍ය පීඨයට අළුතින් ඇතුළත් වන සිසුන් සඳහා මෑතක පැවති සැසියක නවක වධය පිළිබඳ කතා කිරීම සඳහා එක් ශිෂ්‍යාවකට මා ඇරයුම් කළ විට, “ගුරුවරු අතින් නවක වධය සිද්ද වෙනකොට මේ වගේ වැඩසටහන් වල ප්‍රයෝජනයක් තියෙනවද මැඩම්?” යනුවෙන් ඇය මගෙන් විමසා සිටියාය (උධෘතය මෙහි පල කරන්නේ ඇගේ අවසරය පිටය). මේ ලිපිය ලියවෙන්නේ ඒ සම්බන්ධයෙන් කළ ආවර්ජනා මත පදනම්වය.   

අධ්‍යාපනය, ස්ත්‍රී බලමුළුගැන්වීමේ හා නිදහසේ භාවිතයක් ලෙස 

2025 පෙබරවාරි 18 පළවූ සිය කුප්පි ලිපිය ඔස්සේ, ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන පද්ධතිය තුළ ස්ත්‍රීන්, LGBTQ පිරිස් හා අනෙකුත් ආන්තික කණ්ඩායම් වලට එරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය වැළක්වීමෙහිලා ආයතනික ව්‍යුහයන් සහ යථාර්ථය අතර පවතින හිඩැස පිළිබඳ නිකොලා පෙරේරා සාකච්ඡා කළාය. එහි දිගුවක් වශයෙන් මේ ලිපියෙන් අරමුණු කරන්නේ ලංකාවේ උසස් අධ්‍යාපන විෂය නිර්දේශය තුළට ස්ත්‍රීවාදී ඉගෙනුම්-ඉගැන්වීම් ක්‍රම ඇතුළත් කරනොගැනීම පිළිබඳවය. ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසන වල ස්වභාවය හඳුනා ගැනීමටත්, ඒවා වැළක්වීමෙහිලා ඵලදායී ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමටත් නොහැකි වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේ හිඩැස ඇතිව තිබෙන බව ලිපියෙන් තර්ක කෙරේ. ඒ සඳහා ස්ත්‍රීවාදී ඉගෙනුම්-ඉගැන්වීම් ක්‍රම නිර්වචනය කිරීම, එහි වැදගත්කම ගවේෂණය කිරීම, එය අධ්‍යාපනයට කොතරම් දුරට ඇතුළත් කොටගෙන තිබෙනවාද යන්න විභාග කිරීම හා ඒ මත පදනම්ව යම් නිගමන කිහිපයකට එළඹීම ලිපියෙන් සිදුකෙරේ.  

විශ්ව විද්‍යාල තුළ සිදුවන ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසනය සමඟ ගනුදෙනු කිරීම 

විශ්ව විද්‍යාල ප්‍රතිපාදන කොමිසම මට්ටමේ කොතරම් ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් තිබුණද, විශ්ව විද්‍යාල තුළ ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසනයට ලක්වන්නන්ට හිමිවන සහයෝගයට වඩා මුහුණ පෑමට සිදුවන ප්‍රතිරෝධය වැඩිය. සාමාන්‍යයෙන් වරදකාරී පාර්ශ්වයේ හිතමිතුරන් සහ නෑදෑයන්, සිය හිතවතාගේ නම පමණක් නොව ආයතනයේ ප්‍රතිරූපයද රැකීමේ මුවාවෙන් එකට රොක් වෙති. පන්තිය, වාර්ගිකත්වය, ප්‍රාදේශීයත්වය වැනි තවත් අනන්‍යතාවන්ගෙන්ද බලපෑමට ලක්වන මෙම ලිංගික හා ස්ත්‍රී-පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ හිංසන වලට ලක්වන්නේ ස්ත්‍රීන් පමණක් නොවන බවද සිහිතබා ගත යුතුය.  

විප්ලවීය ක්‍රියා: PowerPoint හි මරණය 

MIT විශ්ව විද්‍යාලය සහ ජෙෆ් බේසෝස් විසින් පන්ති කාමරය තුළ PowerPoint තහනම් කිරීමට බොහෝ කලකට පෙරය මගේ පන්ති කාමරය තුළ මා එම තහනම පැනවූයේ. මගේ අරමුණ වූයේ ජීවිතයේ එක් මොහොතක් නිර්මාණය කිරීම හා විඳීම මිස, PowerPoint තුළින් මරණයට අත වැනීම නොවේ. PowerPoint හි වීරයා, ප්‍රධාන චරිතය මෙන්ම දුෂ්ටයාද වන්නේ මරණීය කම්මැලිකමයි. ආගන්තුක සංඥා සහ හැඩතල වලින් සැදි එය, අණ මත පත්තු වන වර්ණ වලින් යුත්තකි. මනස ආක්‍රමණය කොට අපව සම්පූර්ණයෙන්ම සිය පාලනයට ගෙන ඇති එය විසින් ශරීරය අංශ භාග තත්වයට පත් කරයි. ඉදිරිපත් කිරීම අතරතුරදීම නින්ද ඔස්සේ කෙනෙකු තවත් ලෝකයකට කැඳවාගෙන යනු ලැබේ. ඊට ප්‍රතිරෝධය දක්වමින් ඇස් ඇරගෙන සිටීමේ වධකාගාරය ය ඉන් අනතුරුව විවර වන්නේ. පසුදින වනවිට එම ඉදිරිපත් කිරීමේ එකදු අදහසක් වත් කිසිවකුට මතක නොතිබෙනු ඇත. ලියාගත් සටහන්ද නොමැති නිසා මතකය අළුත් කරගැනීමේ ක්‍රමයකුත් නැත; PowerPoint සටහන ඊමේල් මාර්ගයෙන් ලැබුණු පසු එය විද්‍යුත් ලිපි ගොනුවේම හිරවී තිබෙනු ඇත. කාලයක් යනවිට මකා දැමිය යුතු ලිපි වලින් එකක් බවට පත්වන්නේ, එය එතැන ඇත්තේ ඇයිද යන්නවත් මතක් නොවන නිසාය.   

අනාගතය ස්ත්‍රීන්ගේය 

2023 පෙබරවාරි මාසයේ ‘අනාගතය ස්ත්‍රීද?’ යන මැයෙන් මා විසින් ලියන ලද ලිපියේ සාකච්ඡා වූයේ අපේ උපාධි අපේක්ෂකයින්ගෙන් බොහොමයක් ස්ත්‍රීන් බවත්, සමාජයේ පවතින ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ ස්ත්‍රී විරෝධය ආමන්ත්‍රණය කිරීමට විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතිය විසින් ඔවුන් බලගන්වනු නොලබන බවත්ය. සිසුන් මෙන්ම පොදුවේ අප රටේ ස්ත්‍රීන් මුහුණ දෙන ස්ත්‍රී විරෝධයෙහි ස්වභාවයද එම ලිපිය තුළ මම සාකච්ඡා කළෙමි. 

පාර්ලිමේන්තුවේ අභුතරූපී නාට්‍යයක්: අධ්‍යාපනයට එදිරිව සුදුසුකම්

ශ්‍රී ලාංකිකයෝ අධ්‍යාපන සුදුසුකම්වලට අතිශයින් ඇළුම් කරති. රන් ආභරණ, මිල අධික ඔරලෝසු හෝ සන්නාමයක් ඇති හෙවත් ‘බ්‍රෑන්ඩඩ්’ සපත්තු යුගලයක හිමිකාරිත්වය පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්නේ යම්සේ ද ඒ සමානවම අධ්‍යාපන සුදුසුකම් පිළිබඳව ද සැලකිලිමත් වෙයි. එහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ තමා භාවිත කරන බඩු භාණ්ඩවල සම්භවය, වටිනාකම සහ අව්‍යාජත්වය සන්නාමය පිළිබඳ ඇති වගවීම ආකාරයෙන්ම තමා විසින් අත්පත් කරගන්නා සුදුසුකම් පිළිබඳව සැලකිලිමත් වුවත්, එය ඊට වඩා උසස් සදාචාරාත්මක පදනමකින් අසනාකාරයට හැසිරීමයියි.

අත්‍යාවශ්‍ය නොවන දේ සඳහා තර්කයක් 

මෑතක කොළඹදී පැවැත්වුනු ABBA කණ්ඩායමේ ප්‍රසංගය අරබයා මතුවූ කතිකාව තුළින් ලලිත කලා සහ විවේකය පිළිබඳ දැනට කලක් තිස්සේ පවතින ගැටළුවක් විදහා පායි. සමහර ජාතික ජන බලවේග දේශපාලනඥයන් ඊට සහභාගී වූ බවට වන කටකතා ද ඇතුළුව මේ ප්‍රසංගය සම්බන්ධව ඇති සමස්ත කතිකාවම ආමන්ත්‍රණය කිරීමට මට නොහැකි වූවත්, ඒ තුළ මතුවන අධිපති ආඛ්‍යානය රසවත් බව මට සිතුනි. එහි මූලිකම තර්කය වන්නේ, මේ අවස්ථාවේ ජනතාවගේ වඩාත්ම දැවෙන ප්‍රශ්න සඳහා විසඳුම් ලබාදීමට යැයි පවසමින් බලයට පැමිණි කණ්ඩායමක සාමාජිකයින් වශයෙන්, ප්‍රසංගයක් වැනි ‘අත්‍යාවශ්‍ය නොවන’ දෙයකට සහභාගී වීම එම දේශපාලනඥයන් ගේ කුහක බව (hypocrisy) විදහා දක්වන බවයි. 

උත්පාදක කෘතිම බුද්ධි යුගයක ඉංග්‍රීසි භාෂාව ඉගැන්වීම පිළිබඳ සිතුවිලි කිහිපයක් 

උත්පාදක කෘතිම බුද්ධිය (Generative AI, Gen-AI ලෙසද හැඳින්වේ) ශාස්ත්‍රීය කවයන් තුළ මෑත කාලීනව දැඩි උනන්දුවට ලක්ව ඇති මාතෘකාවකි. විශේෂයෙන්ම ඉංග්‍රීසි භාෂාව ඉගැන්වීම (English Language Teaching – ELT) සම්බන්ධයෙන් මෙය වඩාත් වැදගත් වී තිබේ. සමහරු එය ELT හි තත්වය දියුණු කිරීම සඳහා වන වැදගත් මෙවලමක් ලෙස සළකනු ලබන අතර, තවත් සමහරු Gen-AI මඟින් ඇතිකරන සෘණාත්මක බලපෑම පිළිබඳ සැළකිලිමත් වෙති. මේ සම්බන්ධ ශාස්ත්‍රීය සම්මන්ත්‍රණ ද බොහොමයක් සංවිධානය වේ. එන්න එන්නටම වැඩිවන ශාස්ත්‍රීය ලිපි වලින්ද කියවෙන්නේ මෙය ශාස්ත්‍රීය විමසුමට වැඩි වැඩියෙන් භාජනය වන ක්ෂේත්‍රයක් බවට පත්ව ඇති බවයි.

අධ්‍යාපනය, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ලිබරල් පර්යායේ කඩා වැටීම 

නව රජයක් යටතේ ඉදිරියට ගමන් කළයුතු සමාජ සහ ආර්ථික මාවත් තෝරාගැනීමේ සංධිස්ථානයකට ලංකාව මේ වනවිට පැමිණ සිටී. ඇමෙරිකාව තුළ ට්‍රුම්ප් නැවතබලයට පත්ව සිටින්නේ මුළු ලොව පුරාම පැතිර යා හැකි පැසිස්ට් රැල්ලක් මතය. මෙවැනි සන්දර්භයක් තුළ ලංකාවේ නිදහස් අධ්‍යාපනයේ ඉදිරි මඟ කෙබඳු වියහැකිද?

ගෝලීය ඉල්ලුමට සරිලන ලෙස අධ්‍යාපනය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කිරීම 

අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශයේ ඔක්තෝබර් මුල පැවති ප්‍රගති සමාලෝචන රැස්වීමකදී ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක, ගෝලීය ඉල්ලුමට සරිලන ලෙස අධ්‍යාපනය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාව අවධාරණය කළේය. මෙය දැනට බොහෝ කාලයක සිට පවතින ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරයක් පුනරාවර්චනය කිරීමකි. එහෙත් ඉතිහාසයේ කිහිප වතාවක්ම මේ සැලසුම අපට වැරදුණු බවට වන දැනුම නොමැති බවද එම ප්‍රතිපත්ති ස්ථාවරය තරම්ම කාලයක සිට පවතින්නකි. ‘ගෝලීය අවශ්‍යතාව’ වන්නේ ලොව සියළු සමාජයන් ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලට අනුකලනය කරගැනීමයි. එහිදී යුරෝපයේ අධිරාජ්‍ය තැනීමේ ගමන තුළ නිර්මාණය කරන ලද අත්‍යන්ත අසමාන ගතිකත්වයන් ප්‍රතිනිෂ්පාදනය වීම වැළැක්විය නොහැක. මේ පද්ධතිය තුළ ලංකාව වැනි දියුණු වන ආර්ථිකයන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වන්නේ අමුද්‍රව්‍ය හා ලාබ ශ්‍රමය සැපයීමේ මූලාශ්‍රයක් ලෙසත්, දියුණු ලෝකයේ කාර්මික හා කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය පැටවීමට කසළ බඳුනක් (මෙන්ම ඔවුන්ගේ ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල නොවන භාණ්ඩ වලට වෙළඳපොලක්) ලෙසත් ක්‍රියා කිරීමය. මේ ලිපියේදී මගේ අරමුණ වන්නේ ලංකාවේ මෑත කාලීන උසස් අධ්‍යාපන ‘ප්‍රතිසංස්කරණ’ සැකෙවින් ඉදිරිපත් කිරීමත්, ඒ හරහා ගෝලීය ධනවාදී වෙළඳපොලෙහි අච්චුවට අපේ ආර්ථිකය වෙනස් කරගැනීමේ ක්‍රියාවලිය කෙසේ දිගහැරෙන්නේද යන්න ඉදිරිපත් කිරීමත්ය. ඒ තුළින් අවසාන වශයෙන් අරමුණු කරන්නේ මේ සැලැස්ම වැරදිය හැක්කේ කෙසේදැයි පෙන්වා දීමයි.